Kiedy IKZE się nie opłaci – przykładowe scenariusze

W ostatnim artykule obliczyłem razem z czytelnikiem, które konto emerytalne – IKE czy IKZE – będzie bardziej opłacalne przy założeniu, że odkładamy na nich takie same kwoty, osiągamy takie same zwroty oraz wykorzystujemy w 100% ulgi podatkowe przypisane do tych rachunków.

Z czysto matematycznego punktu widzenia wygranym jest indywidualne konto zabezpieczenia emerytalnego (IKZE), a jego przewaga jest szczególnie widoczna w przypadku osób, których część zarobków opodatkowana jest w drugim progu podatkowym. Niestety, żeby wykorzystywać w pełni ulgi przypisane do IKZE, trzeba spełnić szereg warunków, które są z kolei bardziej rygorystyczne niż na indywidualnym koncie emerytalnym (IKE).

W komentarzach do poprzedniego wpisu kilku czytelników zasygnalizowało, że jest to ważne źródło ryzyka dla oszczędzających, którego nie można ignorować. Zgadzam się z tym myśleniem. Dlatego proponuję przyjrzeć się kilku scenariuszom, które mogą sprawić, że inwestycja w ramach IKZE przyniesie nam straty.

Żeby płynnie poruszać się po tym artykule, warto zapoznać się najpierw z tekstami o zasadach IKZE, mechanizmie działania ulg podatkowych oraz sposobach odzyskiwania pieniędzy z trzeciego filaru.

Scenariusz pierwszy – niespodziewany zwrot środków

W pierwszym negatywnym scenariuszu przyjmijmy, że:

- oszczędzamy na IKZE 250zł miesięcznie,

- oszczędzamy w taki sposób od 40 do 60 roku życia,

- w tym czasie płacimy podatek dochodowy w stawce 18% (pierwszy próg),

- z oszczędności osiągamy zwrot na poziomie 6% rocznie,

- po 20 roku oszczędzania musimy awaryjnie zażądać zwrotu wszystkich środków zgromadzonych do tej pory na IKZE,

- 20% zwrotu będzie opodatkowane w pierwszym progu (18%), a 80% zwrotu będzie opodatkowane w drugim progu (32%),

- nie uwzględniam inflacji

Jakie ryzyko opisują te założenia? Chodzi o sytuację, w której z jakiegoś powodu właściciel IKZE posiadający na tym koncie duże oszczędności musi zażądać ich zwrotu przed 65 rokiem życia (w naszym scenariuszu ok. 60 roku życia). Zasady w takim wypadku są następujące:

- nie można zażądać zwrotu w ratach lub częściowego, od razu wraca do nas cała kwota,

- nasze oszczędności opodatkowane są według obowiązującej skali podatkowej,

- dostawca IKZE wypłaci nam 100% oszczędności i to na nas będzie spoczywać obowiązek obliczenia i odprowadzenia podatku

Gdybyśmy utrzymali środki na IKZE przez kolejne 5 lat (czyli do 65 roku życia), bylibyśmy uprawnieni do wypłaty na innych zasadach. Po pierwsze, nasze oszczędności z tego źródła byłyby opodatkowane ryczałtowym podatkiem w wysokości 10%, który naliczałby dostawca IKZE. Do naszej kieszeni trafiałaby kwota netto. Po drugie, moglibyśmy skorzystać z opcji wypłaty w całości lub w ratach.

Zanim obliczymy, ile stracilibyśmy na opisanym powyżej scenariuszu kilka podstawowych faktów o skali podatkowej. Ma ona dla IKZE kluczowe znaczenie, ponieważ na początku wpływa na wysokość ulgi w podatku dochodowym, a w przypadku przedterminowego zwrotu również na podatek należny do zapłaty od oszczędności zgromadzonych na tym koncie.

Tak wygląda skala podatku dochodowego z bieżącej pracy w Polsce w 2014 roku. Dochód jest nadwyżką przychodów nad kosztami ich uzyskania.

A więc przy rocznych zarobkach do 3091,49zł nie musimy płacić żadnego podatku. Co ważne, również osoby zarabiające więcej mogą wykorzystać tą tzw. kwotę wolną od podatku, która pomniejsza ich roczny podatek o 556,02zł bez względu na to, ile zarabiają.

Dochody do kwoty 85 528zł objęte są podatkiem na poziomie 18% (pomniejszonym o 556,02zł). Podobno ok. 99% podatników nie przekracza tego poziomu.

Podatek w wysokości 32% płaci się wyłącznie od nadwyżki ponad kwotę 85 528zł. Czyli jeśli czyjeś dochody wyniosły 90 528 tysięcy złotych, nie zapłaci 32% od całości, tylko od nadwyżki ponad kwotę 85 528zł, czyli od 5 tysięcy. Oczywiście za dochód do 85 528zł zapłaci podatek w wysokości 18% (pomniejszony o 556,02zł związane z kwotą wolną od podatku).

Możemy to szybko obliczyć:

dochód = 85 528zł

podatek = 18% * 85 528zł – 556,02zł = 14 839,02zł

dochód = 90 528zł

podatek = (18% * 85 528zł – 556,02zł) + 32% * (90 528zł – 85 528zł) = 16 439.02zł

Wróćmy do naszego negatywnego scenariusza. Zagrożenie polega na tym, że przez 20 lat zbudowaliśmy pokaźny kapitał, który w przypadku zwrotu środków z IKZE powiększy nasz dochód. To spowoduje, że co najmniej część (przyjmujemy że aż 80%) zwracanych nam oszczędności będzie opodatkowana na 32%, mimo że przez 20 lat odzyskiwaliśmy tylko 18% rocznej składki w pomniejszonych podatkach. Jak to wpłynie na końcową wartość konta?

Zestawiłem obok siebie dwa scenariusze – przedterminowy zwrot oraz wypłatę. Opis obliczeń krok po kroku znajduje się w poprzednim artykule.

Mam nadzieję, że na tych obliczeniach widać, że przedterminowy zwrot dużych oszczędności z konta IKZE to nie jest opłacalna operacja. Każdy powinien ocenić, czy w stosunku do swoich finansów widzi duże ryzyko takiego obrotu sprawy.

Wbrew pozorom nie chodzi tu tylko w wypadki losowe (np. chorobę w rodzinie, która konsumuje nasze wszystkie zasoby, w tym emerytalne, ponieważ jest priorytetem). Chodzi również o to, jak stabilne są nasze finanse i jak bardzo podatni jesteśmy na wszelkiego rodzaju paniki i histerie rynkowe oraz medialne. Wiem, że byli ludzie, którzy zamykali IKE tylko dlatego, że rząd zmieniał zasady działania OFE, mimo że nie było między nimi bezpośredniego przełożenia. Bali się, że państwo będzie ingerować również w tzw. trzeci filar i to wystarczyło, żeby zdecydowali się na zwrot środków.

Widziałem też wypowiedzi rozczarowanych klientów, którzy porzucali IKE w funduszach inwestycyjnych czy ubezpieczeniach z funduszem kapitałowym w trakcie zaawansowanej bessy na rynkach finansowych. Właściciele IKZE będą więc wystawieni nie tylko na ryzyko kosztownych wypadków losowych, które rzeczywiście wymagają zamknięcia tego konta i uwolnienia środków, ale też ryzyko własnych nerwowych zachowań. Obawiam się, że to drugie zagrożenie jest znacznie powszechniejsze.

Pod koniec 2015 roku stworzyłem przegląd dostępnych na rynku umów o IKZE oraz kompleksowy ranking IKZE.

Osobiście prowadzę IKZE od 2012 roku na rachunku inwestycyjnym DM BDM. Pod koniec 2015 podsumowałem wyniki tej inwestycji.

Mogę polecić również IKZE Plus w NN TFI (wcześniej ING TFI), gdzie prowadzę swoje IKE.

Scenariusz drugi – państwo wycofuje się z podatku ryczałtowego 10% lub podwyższa podatki

Inna częsta obawa dotyczy przyszłych zmian w prawie podatkowym. W komentarzach i e-mailach od czytelników przewija się podejrzenie, że IKZE może okazać się „pułapką”. Dzisiaj jesteśmy na etapie zachęcania ludzi do długoterminowego oszczędzania, więc trzeci filar staje się coraz bardziej atrakcyjny – wyższe limity wpłat, podatek ryczałtowy od wypłaty z IKZE, itp.

Ale być może w którymś momencie przyszłości, szczególnie jeśli w trzecim filarze znajdzie się duży kapitał korzystający na ulgach podatkowych, a przyszły rząd będzie miał problemy z równowagą w finansach publicznych, sentyment wobec trzeciego filaru się odwróci. Nie wiem, czy to się wydarzy. Nie wiem też, jak bardzo jest to prawdopodobne. Trzeba po prostu mieć to na uwadze.

Załóżmy jednak, że w stosunku do IKZE jakiś przyszły rząd decyduje się na zniesienie podatku ryczałtowego w wysokości 10%. W efekcie zarówno zwroty, jak i wypłaty z tego konta podlegają zwykłej skali podatkowej. Umówmy się, że ta skala jest taka sama jak dzisiaj. Ile byśmy stracili na takim scenariuszu wydarzeń?

Dokładnie tyle samo co na pierwszym negatywnym scenariuszu (czyli przedterminowym zwrocie), jeśli wypłacalibyśmy całą kwotę jednorazowo. Oszczędności z IKZE powiększyłyby nasz roczny dochód i musielibyśmy zapłacić od niego podatek – gdyby kwoty oszczędności były bardzo wysokie, najprawdopodobniej część naliczona byłaby po wyższej stawce. Przy wypłacie w ratach najpewniej mniejsza część oszczędności podlegałoby opodatkowaniu wyższą stawką lub całość podlegałaby pod niższą stawkę.

Możemy też założyć, że państwo nie tylko usuwa 10% podatek ryczałtowy, ale też podnosi podatki. Może to zrobić na wiele sposobów, na przykład podnosząc stawki z obecnych 18 i 32% czy obniżając progi dochodów kwalifikujące do poszczególnych stawek.

Bez wchodzenia w szczegółowe obliczenia, przy takim scenariuszu każda podwyżka podatków, a także niekorzystna rewizja lub zaostrzenie zasad działania IKZE, będzie oznaczać rosnące straty dla właścicieli oszczędności na tego typu kontach.

Największy problem z tego typu dywagacjami polega na tym, że nikt nie wie dzisiaj, czy i jak w przyszłości zmienią się zasady działania IKZE i prawo podatkowe. Wszystkie opinie mają mega subiektywny charakter. Na dodatek w tym artykule skupiamy się wyłącznie na negatywnych scenariuszach, ale równie dobrze zaskoczenie może być pozytywne, np. obniżka podatku ryczałtowego od wypłat z IKZE do 5% lub jego całkowite zniesienie. Zależy to od całej masy nieprzewidywalnych z dzisiejszej perspektywy czynników.

Pod koniec 2015 roku stworzyłem przegląd dostępnych na rynku umów o IKZE oraz kompleksowy ranking IKZE.

Osobiście prowadzę IKZE od 2012 roku na rachunku inwestycyjnym DM BDM. Pod koniec 2015 podsumowałem wyniki tej inwestycji.

Mogę polecić również IKZE Plus w NN TFI (wcześniej ING TFI), gdzie prowadzę swoje IKE.

Scenariusz trzeci – błędy inwestycyjne doprowadzają do straty kapitału

W ostatnim scenariuszu chciałbym skupić się nie na samej konstrukcji prawnej IKZE, co na decyzjach inwestycyjnych właściciela konta. To prawda, że w IKZE jest wbudowany mechanizm ulg podatkowych, ale należy je traktować przede wszystkim jako narzędzie do długoterminowego oszczędzania. Oznacza to, że nasz końcowy wynik będzie zależał w znacznie mierze od tego, w jaki sposób będziemy oszczędzać na IKZE.

Jak już wielokrotnie pisałem dostawcami kont emerytalnych w trzecim filarze mogą być: banki (depozyty bankowe), towarzystwa funduszy inwestycyjnych (fundusze inwestycyjne), zakłady ubezpieczeń (ubezpieczenia na życie), powszechne towarzystwa emerytalne (dobrowolne fundusze emerytalne) oraz biura maklerskie (papiery wartościowe notowane na GPW oraz detaliczne obligacje skarbowe).

Nie każda z tych form oszczędzania objęta jest gwarancjami utrzymania wartości kapitału oraz wypłaty zysku. Część z nich daje właścicielowi dowolność w wyborze klas aktywów, strategii inwestycyjnych, a nawet konkretnych papierów wartościowych. Część jest obłożona wysokimi opłatami np. za zarządzanie. Tak czy inaczej od decyzji związanych z wyborem dostawcy IKZE, a później z prowadzeniem naszej inwestycji, zależeć będzie końcowy wynik.

W poprzednim wpisie obliczyłem wartość konta dla średniorocznej stopy zwrotu w wysokości 6% rocznie. Przyjrzyjmy się jednak, co by się stało z naszym kapitałem, gdyby nasze decyzje doprowadziły do średniorocznej straty na poziomie -1% w skali roku.

Jak widać efekt końcowy takiej inwestycji byłby bez porównania gorszy (mniej niż 60 tysięcy złotych do wypłaty) niż efekt inwestycji za pomocą IKZE zakończonej przedterminowym zwrotem środków, ale osiągającej średnioroczny zwrot w wysokości 6% (93 lub 102 tysiące złotych do wypłaty w zależności od metody obliczania).

Kiedy IKZE się nie będzie opłacać – podsumowanie

IKZE to bardzo specyficzna konstrukcja prawna, która pozwala osiągać bieżące korzyści podatkowe i budować długoterminowy kapitał z myślą o emeryturze. Jej ważnym ograniczeniem jest to, że pełna ulga podatkowa ujawnia się dopiero po osiągnięciu 65 roku życia – przedterminowe zwroty mogą być kosztowne, szczególnie jeśli zgromadziliśmy już duże kwoty.

Rentowność inwestycji w ramach IKZE zależeć będzie też od przyszłych zmian prawa. Można wyobrazić sobie zmiany in minus (np. wycofanie się państwa z podatku ryczałtowego w wysokości 10% wypłacanych środków) – ocenę, jak prawdopodobne są takie niekorzystne posunięcia w przyszłości pozostawiam każdemu czytelnikowi.

Ale i tak w największym stopniu rentowność inwestycji w ramach IKZE (i każdej innej) będzie zależeć od naszych decyzji i konsekwencji w realizowaniu planu. Przedterminowy zwrot może nie być wcale spowodowany dramatycznym zdarzeniem losowym, tylko paniką lub histerią wokół tego, co się dzieje na rynku, w gospodarce, w polityce lub w naszych finansach osobistych. Nie obwiniałbym wtedy za problemy samej konstrukcji prawnej IKZE.

Straty na koncie mogą pojawić się również z powodu błędnych decyzji inwestycyjnych – związanych z wyborem konkretnego produktu, podejmowaniem nadmiernego ryzyka w stosunku do swojej tolerancji na nie czy brakiem strategii inwestycyjnej opartej o jakiekolwiek zasady. Z jednej z symulacji wynika, że wystarczy średnioroczna strata na poziomie -1%, żeby 20-letnie oszczędzanie zakończyło się poniżej wpłaconego kapitału, wliczając coroczne zwroty podatków.

Pod koniec 2015 roku stworzyłem przegląd dostępnych na rynku umów o IKZE oraz kompleksowy ranking IKZE.

Osobiście prowadzę IKZE od 2012 roku na rachunku inwestycyjnym DM BDM. Pod koniec 2015 podsumowałem wyniki tej inwestycji.

Mogę polecić również IKZE Plus w NN TFI (wcześniej ING TFI), gdzie prowadzę swoje IKE.

Tutaj wszystkie artykuły o trzecim filarze, IKE oraz IKZE.

Warto również przejrzeć inne narzędzia wspomagające oszczędzanie i inwestowanie.

Zapraszam do zapisywania się na bezpłatny, e-mailowy tygodnik Moja Przyszła Emerytura – co niedzielę podsumowanie tygodnia, zapowiedzi oraz coś ekstra.