Kiedy można wypłacić oszczędności z trzeciego filaru (IKE, IKZE i PPE)?

Nie zazdroszczę osobom, które dopiero przymierzają się do rozpoczęcia oszczędzania w trzecim filarze. Co najmniej kilka aspektów IKE, IKZE i PPE może budzić spore wątpliwości. O wielu z nich pisałem w poprzednich wpisach, między innymi porównując trzeci filar z pierwszymi dwoma, porównując IKE z polisami inwestycyjnymi czy odpowiadając na powtarzające się pytania o IKE.

Jeden z często powracających problemów to kwestia tego, kiedy możemy wypłacić swoje oszczędności z IKE, IKZE oraz PPE? Chodzi tu tak naprawdę o kilka spraw. Czy mamy dostęp do naszych pieniędzy w każdym momencie? Kiedy możemy liczyć na ulgi podatkowe? Czy są jakieś kary za wycofanie środków z trzeciego filaru i zamknięcie IKE, IKZE czy PPE?

Przyjrzyjmy się tym zagadnieniom po kolei i spróbujmy ustalić, jak to jest z dostępem do środków zgromadzonych w trzecim filarze?

Dostęp do oszczędności w trzecim filarze – najważniejsze pojęcia

Na początek musimy wprowadzić ważne pojęcia z ustaw o IKE, IKZE i PPE, które regulują funkcjonowanie trzeciego filaru - nie da się bez tego precyzyjnie rozmawiać o dostępności oszczędności w tych mechanizmach. A więc każdy oszczędzający może wykonać cztery operacje:

• wypłata środków,
• wypłata transferowa,
• zwrot środków,
• częściowy zwrot środków.

Z wypłatą środków mamy do czynienia, jeśli spełniamy warunki zwolnień i ulg podatkowych na IKE, IKZE oraz PPE.

Z wypłatą transferową mamy do czynienia, jeśli przenosimy nasze oszczędności z jednej instytucji finansowej do drugiej.

Ze zwrotem środków mamy do czynienia, jeśli wycofujemy wszystkie środki zgromadzone na IKE, IKZE lub PPE nie spełniając warunków zwolnień i ulg podatkowych.

Z częściowym zwrotem środków mamy do czynienia, jeśli wycofujemy część środków zgromadzonych na IKE nie spełniając warunków zwolnienia podatkowego.

Zasady przypisane do każdej z tych operacji mają jakiś wpływ na dostępność naszych oszczędności w trzecim filarze. Przełóżmy te pojęcia na praktykę dla każdego z mechanizmów trzeciego filaru.

Pod koniec 2015 roku stworzyłem przegląd dostępnych na rynku umów o IKZE i IKE oraz kompleksowy ranking IKZE i IKE.

Osobiście prowadzę IKZE od 2012 roku na rachunku inwestycyjnym DM BDM. Pod koniec 2015 podsumowałem wyniki tej inwestycji. IKE prowadzę w formie rejestru funduszy inwestycyjnych w NN TFI (moje szczegółowe wyniki do końca 2015), gdzie można założyć również dobre IKZE.

Dostępność środków na indywidualnym koncie emerytalnym (IKE)

Zacznijmy z grubej rury – każdy oszczędzający ma w każdym momencie pełny dostęp do swoich oszczędności na IKE. Co to oznacza w praktyce?

Po pierwsze – mogę w każdym momencie wycofać wszystkie środki z tego konta i wypowiedzieć prowadzącej instytucji finansowej umowę. Przed upływem terminu wypowiedzenia pieniądze muszą znaleźć się na naszym koncie bankowym. To właśnie zwrot środków, do którego mamy pełne prawo na żądanie.

Jakie mogą być konsekwencje naszej decyzji? Jeśli prowadzimy nasze IKE u obecnego dostawcy krócej niż 12 miesięcy, może pobrać opłatę likwidacyjną – najczęściej spotykałem się z kwotą ok. 100zł. Czy to dużo? To śmiesznie mało, szczególnie w porównaniu z opłatami likwidacyjnymi w polisach inwestycyjnych takich firm jak Skandia, Aegon, ING, Axa, Generali, Aviva, OpenLife, itp.

Druga rzecz – jako że zwrot środków następuje przed spełnieniem warunków zwolnienia podatkowego, od zysków osiągniętych w trakcie trwania IKE zapłacimy 19% podatku dochodowego. Czy to wielka kara? Nie – to żadna kara. 19% podatku dochodowego (tzw. podatek Belki) płacimy standardowo od każdej inwestycji zakończonej zyskiem. Jeśli zarządzamy zwrotu środków z IKE, po prostu stracimy prawo do przywileju podatkowego i zostaniemy potraktowani standardowo.

Po drugie – mogę w każdym momencie wycofać część środków ze swojego IKE bez wypowiadania umowy. Powiedzmy, że mam na koncie 10 tysięcy złotych, a pilnie potrzebują 5 tysięcy złotych. Mogę tyle wycofać, a pozostała kwota będzie nadal wewnątrz indywidualnego konta emerytalnego. To właśnie częściowy zwrot.

Podobnie jak przy całościowym zwrocie, warto pamiętać o konsekwencjach – naliczeniu 19% podatku dochodowego od zysków kapitałowych dla zwracanej kwoty oraz możliwej opłacie dla instytucji finansowej, jeśli operację wykonujemy przed upływem 12 miesięcy od podpisania z nią umowy o IKE.

Po trzecie – mogę w każdym momencie przenieść środki z mojego obecnego indywidualnego konta emerytalnego do nowego IKE w innej instytucji. To właśnie wypłata transferowa.

Akurat tą operację przećwiczyłem na własnej skórze. W kwietniu 2012r. założyłem IKE obligacje skarbowe w biurze maklerskim banku PKOBP, a w maju 2013r. przeniosłem swoje dwuletnie oszczędności do towarzystwa funduszy inwestycyjnych. Nie poniosłem żadnych kosztów, nie naliczone zostały żadne podatki, cała operacja zajęła ok. trzy tygodnie.

Jeśli ktoś dokonuje wypłaty transferowej przed upływem 12 miesięcy od podpisania umowy na obecne IKE, instytucja finansowa ma prawo potrącić opłatę likwidacyjną – zazwyczaj jest to ok. 100zł. Co ważne – nie ma limitu przenosin naszych środków pomiędzy dostawcami IKE.

Po czwarte – jeśli spełnię warunki zwolnienia oszczędności na IKE z podatku dochodowego od zysków kapitałowych, mogę zlecić instytucji finansowej wypłatę środków. Wypłata może być jednorazowa lub w ratach. I najważniejsze – korzystając z wypłaty środków z IKE nie zapłacimy od zysku z inwestycji podatku dochodowego. To wielka korzyść, której rozmiary obliczałem kiedyś w tym i tym wpisie.

Wypłata środków z IKE (czyli pełny dostęp do pieniędzy z uwzględnieniem zwolnienia podatkowego) przysługuje osobom, które spełniają warunek wieku oraz stażu.

Warunek wieku to osiągnięcie 60 roku życia (lub osiągnięcie 55 roku życia pod warunkiem, że mamy już uprawnienia emerytalne).

Uwaga! Przy obecnym kształcie ustawy o IKE błędem jest mówienie, że z ulgi na IKE będziemy mogli skorzystać po przejściu na emeryturę. Wiek emerytalny zostanie stopniowo wydłużony do 67 roku życia dla kobiet i mężczyzn – ulga na IKE „włączy się” więc dla większości oszczędzających na 7 lat przed przejściem na emeryturę.

Warunek stażu to dokonanie wpłat na swoje konto IKE w co najmniej 5 latach kalendarzowych (lub dokonanie ponad połowy wartości wpłat na 5 lat przed zleceniem wypłaty środków).

Podsumowując, z naszymi oszczędnościami na indywidualnym koncie emerytalnym można w każdej chwili zrobić, co nam się żywnie podoba. Trzeba jednak pamiętać o konsekwencjach. Dwie najważniejsze to:

• możliwość naliczenia przez instytucję finansową opłaty likwidacyjnej, jeśli wycofujemy lub przenosimy środki przed upływem 12 miesięcy od popisania umowy.
• utrata zwolnienia podatkowego, jeśli dokonujemy częściowego lub całościowego zwrotu środków

Tak by to wszystko wyglądało na diagramie:

Dostępność środków na indywidualnym koncie zabezpieczenia emerytalnego

Czym się różni IKZE od IKE, jeśli chodzi o dostępność naszych oszczędności? Najważniejsza różnica polega na tym, że z indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego nie można wykonać częściowego zwrotu środków. Albo wycofujemy wszystko i wymawiamy umowę instytucji finansowej, albo oszczędzamy dalej.

Nie ma żadnych różnic, jeśli chodzi o wypłatę transferową. Na IKZE możemy również dowolnie przenosić nasze oszczędności między dostawcami. Po roku od podpisania obecnej umowy, operacja jest bezpłatna.

Jeśli chodzi o wypłatę środków z IKZE, tu też mamy do spełnienia warunek wieku oraz stażu. Żeby wypłacić pieniądze z indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego w uprzywilejowany sposób, musimy osiągnąć 65 rok życia (5 lat później niż na IKE) oraz dokonać wpłat w co najmniej 5 latach kalendarzowych.

Jakie czekają nas wtedy przywileje? Po pierwsze – możemy wypłacać pieniądze jednorazowo lub w ratach. Przypomnijmy, że zwrot środków możliwy jest tylko za jednym zamachem. Wbrew pozorom to istotny szczegół, ponieważ środki pochodzące z IKZE powiększają naszą podstawę opodatkowania. Jednorazowa wypłata dużych kwot może skutkować „wpadnięciem” w drugi próg podatkowy. W tym wpisie pokazałem, że to bardzo niekorzystny obrót spraw dla oszczędzającego i chyba jedyna sytuacja, kiedy odkładając na emeryturę na IKZE można stracić na ulgach podatkowych.

Ważniejsze jest jednak coś innego – jesteśmy bardzo blisko reformy IKZE, która najprawdopodobniej od 2014r. wprowadzi ryczałtowy podatek od środków wypłacanych z IKZE w wysokości 10%. To znacznie mniej niż oba obecne progi podatkowe. Skomplikowana i mało odczuwalna zachęta podatkowa na IKZE stanie się dużo bardziej atrakcyjna.

Jestem jednak na 99% przekonany, że z tego niskiego ryczałtu będziemy mogli skorzystać tylko w momencie wypłaty środków (czyli po spełnieniu warunku wieku i stażu). Zwrot oszczędności z IKZE (czyli wycofanie przed spełnieniem warunku wieku i stażu) będzie opodatkowany po bieżących stawkach.

Tak by to wszystko wyglądało na diagramie:

Dostępność środków w pracowniczych programach emerytalnych

Nie czuję się kompetentny, żeby odpowiedzieć w szczegółach na pytanie, kiedy można wypłacić oszczędności z pracowniczego programu emerytalnego. Jest to zbiorowa forma gromadzenia kapitału na przyszłość w zakładach pracy i rządzi się swoimi prawami.

Wiem tyle, że prawo do uprzywilejowanej wypłaty środków nabierają osoby, które skończyły 60 lat lub skończyły 55 lat i mają uprawnienia emerytalne (podobnie jak na IKE). Wypłata może być jednorazowa lub w ratach (podobnie jak na IKE i IKZE).

Wypłatę transferową możemy wykonać do innego PPE lub do swojego IKE, jeśli z jakiegoś powodu poprzedni program nie będzie mógł być przez nas kontynuowany, np. firma kończy działalność, firma kończy PPE, firma rozwiązuje z nami umowę o pracę lub my odchodzimy do innej firmy.

Jeśli nowy pracodawca prowadzi własny program emerytalny dla pracowników, możemy nasze oszczędności przetransferować do jego PPE, a jeśli nie – możemy oszczędności przetransferować na nasze osobiste IKE.

Możliwe jest również wycofanie środków z pracowniczego programu emerytalnego (czyli zwrot w terminologii trzeciego filaru), ale taka operacja skutkuje po pierwsze naliczeniem 19% podatku dochodowego od zysków kapitałowych, a po drugie koniecznością zwrotu na rachunek ZUS składek na ubezpieczenie społeczne od wpłat, z których zwalnia PPE (jest to 30% sumy składek podstawowych).

Kwestie związane z dostępnością środków zgromadzonych na IKE, IKZE i PPE regulują ustawa o IKE i IKZE (rozdział 7) oraz ustawa o PPE (rozdział 5).

Pod koniec 2015 roku stworzyłem przegląd dostępnych na rynku umów o IKZE i IKE oraz kompleksowy ranking IKZE i IKE.

Osobiście prowadzę IKZE od 2012 roku na rachunku inwestycyjnym DM BDM. Pod koniec 2015 podsumowałem wyniki tej inwestycji. IKE prowadzę w formie rejestru funduszy inwestycyjnych w NN TFI (moje szczegółowe wyniki do końca 2015), gdzie można założyć również dobre IKZE.

Tutaj wszystkie artykuły o IKZE, IKE, prywatnej emeryturze oraz trzecim filarze.

Warto również przejrzeć różne narzędzia oszczędzania i inwestowania na przyszłość.

Zapraszam do zapisywania się na bezpłatny, e-mailowy tygodnik Moja Przyszła Emerytura – co niedzielę podsumowanie tygodnia, zapowiedzi oraz coś ekstra.