Czy ZUS zbankrutuje – trzy scenariusze

Gdyby ZUS był prywatną firmą, zbankrutowałby już dawno. Co roku wydatki na obecnych emerytów, rencistów i czasowo niezdolnych do pracy są zdecydowanie wyższe niż wpływy. Roczny deficyt wynosi ok. 50 mld złotych.  Prognozy na kolejne lata są złe lub bardzo złe w zależności od kilku zmiennych, które podstawimy do prognozy.

Jedyny powód, dla którego system emerytalny jeszcze nie zbankrutował, to gwarancja państwa, które rokrocznie dopłaca z budżetu astronomiczne kwoty, żeby pokryć rachunki. Taki stan rzeczy nie może trwać w nieskończoność. Czy to oznacza, że ZUS jednak zbankrutuje?

Możliwe są trzy scenariusze wydarzeń w najbliższych latach.

1. Horror

System emerytalny upada pod ciężarem bieżących wydatków. Budżet państwa nie potrafi znaleźć finansowania świadczeń emerytalnych. Nie pomagają wyższe podatki, zagraniczni i krajowi wierzyciele postrzegają Polskę jako ryzykowne miejsce do inwestowania i żądają dużo wyższego oprocentowania. 7,5 miliona emerytów zagląda w oczy niewyobrażalna perspektywa nieotrzymania pieniędzy.

Żeby uzmysłowić sobie skutki takiego obrotu sprawy, proszę wyobrazić sobie rozpędzony autobus pełen ludzi, który nagle zaczyna gwałtownie hamować. Pasażerowie lecą w różne strony, odbijają się od siebie, jest chaos.

Jeszcze lepiej spojrzeć na zdjęcia protestujących Greków albo odkurzyć gazety opisujące nędzę emerytów w Rosji zaraz po upadku Związku Radzieckiego. A potem pomnożyć ten efekt razy dwa lub trzy. Tak wyglądałaby Polska po bankructwie systemu emerytalnego.

Bankructwo ZUS byłoby możliwe w zasadzie tylko w przypadku bankructwa państwa. A wtedy ucierpiałyby przecież wszystkie inne funkcje, które finansuje budżet – opieka zdrowotna, szkolnictwo, sądownictwo, służby mundurowe, PKP. Nie byłoby człowieka w Polsce, który by nie ucierpiał bezpośrednio w rezultacie tego scenariusza.

I dokładnie dlatego ten scenariusz jest tak mało realistyczny. Nikomu przy zdrowych zmysłach na nim nie zależy, a splot wydarzeń, które do niego prowadzą, wymagałyby od nas wszystkich, ale przede wszystkim polityków, wyjątkowej nieodpowiedzialności. 

2. Nudna telenowela

System emerytalny zmienia się powoli i w nieustających mękach. Zmiany są wynikiem kompromisu pomiędzy różnymi grupami społecznymi – daleko im do ideału proponowanego przez ekonomistów, ale są na tyle skuteczne, że finanse państwa są bezpieczne. Polacy pracują dłużej, a ich emerytury są na niższym poziomie w stosunku do ostatnich zarobków niż w poprzednich pokoleniach. Istnieje pewien zakres wolności co do tego, kiedy przechodzimy na emeryturę, który ma oczywiście wpływ na jej wysokość. Rola prywatnych oszczędności na starość rośnie.

ZUS krok po kroku się reformuje w odpowiedzi na krytykę. Lepiej informuje, pozwala załatwiać wiele spraw przez internet, porządkuje swoje systemy informatyczne. Staje się też trochę bardziej surowy w stosunku do tych, którzy naginają przepisy, żeby coś dla siebie ugrać kosztem innych podatników.

Jest to moim zdaniem najbardziej prawdopodobny scenariusz dla systemu emerytalnego w Polsce. Znając polskie realia, zmiany będą ociężałe i opatrzone dużą dawką niechęci, ale zanosi się na to, że taki będzie ich kierunek.

3. Science fiction

Gospodarka rozwija się szybkim tempie, przyrost naturalny zdecydowanie przyspiesza. Migracja ze wschodu dostarcza dodatkowych rąk do pracy, mamy wyższe wpływy z podatków. W rezultacie możemy sobie pozwolić na dopieszczenie emerytów wyższymi świadczeniami lub obniżeniem wieku zakończenia pracy.

ZUS staje się dynamiczny i profesjonalny dzięki udanej informatyzacji oraz zmianie w kulturze pracy urzędników. Jest hojny dla tych, którzy ciężko pracowali, a surowy dla tych, którzy chcą żyć na koszt innych. Od 2015r. praktycznie wszystko możemy załatwić nie wychodząc z domu dzięki pełnej i przejrzystej informacji w sieci.

Za moją ocenę prawdopodobieństwa występnienia tego scenariusza niech posłuży jego tytuł.

------

Co się stanie z ZUS-em? Jestem pewien, że przetrwa, ale zmieni się znacząco pod naporem demografii i ekonomii. Nie zgadzam się z tymi, którzy nie wierzą, że odzyskają w przyszłości swoje dzisiejsze składki. Myślę, że przejawem zdrowego rozsądku jest podchodzenie do systemu emerytalnego tak, jakby to była rzecz trwała i jeden z ostatnich bastionów przed całkowitym krachem państwa.

Nasze przyszłe emerytury będą jednak bardziej hybrydowe – minimum z powszechnego systemu, nadwyżki z własnych oszczędności.